Bài
2
LỊCH
SỬ PHỤNG VỤ
I.
Những
bước khởi đầu
Phụng
vụ Kitô giáo bám rễ sâu trong truyền thống Kinh Thánh, kể cả
Cựu Ước lẫn Tân Ước. Rất
nhiều cử chỉ, lời đọc, nghi lễ trong phụng vụ bắt nguồn và
gợi hứng từ các cử hành của anh em do thái, ví dụ:
việc đọc Thánh Kinh, chú giải Lời Chúa, lời cầu
nguyện bằng thánh vịnh, các cử chỉ đứng, ngồi, phủ phục,
hoặc các yếu tố vật chất như hương lửa, nước, dầu …
Hơn nữa, nhiều yếu tố nền tảng của cử hành bí tích
hiện nay được lấy lại từ các thực hành của Chúa Giêsu
và các tông đồ, ví dụ: cử
hành nghi lễ Bẻ bánh, cử hành Thánh tẩy, xức dầu bệnh
nhân …
Có
thể nói phụng vụ của Giáo Hội trong giai đoạn đầu đã tiến
triển từng bước, với những yếu tố vay mượn của anh em
do thái, nhưng cũng mang những nét đặc thù của Kitô giáo như:
·
Tầm quan trọng của các
buổi tập họp do Chúa Kitô quy tụ. Đối với Giáo Hội thời đầu giá trị của
cuộc tập họp phụng vụ không lệ thuộc vào tư cách nhân trần
của bất cứ người nào, nhưng lệ thuộc hoàn toàn vào Chúa
Kitô.
·
Nơi cử hành phụng vụ
có thể ở Đền thờ Giêrusalem (Cv 2, 14-16; 3,1-10), nhưng cũng
có thể tại tư gia (Cv 2, 46; 5,42).
Khi lên Đền thờ cầu nguyện với anh em do thái, Giáo Hội
ban đầu đã không muốn thoát ly ngay việc phượng tự do thái;
nhưng khi cử hành bẻ bánh tại tư gia, Giáo Hội đã muốn diễn
tả nét đặc trưng mới mẻ của Giao Ước mới so với các cử
hành của Giao Ước xưa.
·
Khi cử hành bẻ bánh
các tín hữu tham dự vào Bữa Ăn của Chúa, Bữa Ăn Vượt
Qua của Đức Kitô, nơi đó Ngài trao ban Thân mình Ngài như hy
lễ tạ ơn dâng lên Chúa Cha và để nuôi sống con người.
Trong thời kỳ này cử hành bẻ bánh được lồng trong
khung cảnh bữa ăn thường ngày.
·
Sự hiện diện của Chúa
Kitô trong cử hành phụng vụ còn liên kết với sự hiện
diện của Chúa Thánh Thần. Chính
Ngài chuẩn bị cho con người đón nhận và thấu hiểu mầu nhiệm
Chúa Kitô. Ngài không những
giúp con người hiểu mầu nhiệm Chúa Kitô, nhưng còn làm cho
các biến cố cứu độ hiện diện và tác động trong hiện tại,
nghĩa là làm cho mầu nhiệm Vượt Qua của Chúa Kitô được cử
hành chứ không lặp lại.
·
Ngày Chúa nhật là nét
khác biệt cơ bản giữa phụng vụ Kitô giáo với anh em do thái.
Ngày này được nối kết với mầu nhiệm Phục Sinh của
Chúa Giêsu. Trong khi anh em do
thái nhấn mạnh vào ngày sabbat (thứ bảy) thì các kitô hữu
tiên khởi lại nhấn mạnh và tập họ cử hành phụng vụ vào
ngày thứ nhất trong tuần (tức ngày chúa nhật).
·
Ngoài ra cử hành Thánh
tẩy còn mang một ý nghĩa mới không giống việc thanh tẩy của
người do thái: Nhờ phép
Thánh tẩy người tín hữu đón nhận Thánh Thần và ơn nghĩa
tử của Thiên Chúa (Rm 8, 14-17; cf Gl 3, 26-28; 4,4-7).
Họ được liên kết mật thiết với Chúa Kitô, cùng
chết, mai táng và sống lại với Ngài (Rm 6, 3-4).
Qua Thánh tẩy con người được tái sinh bởi nước và
Chúa Thánh Thần. Đây là
một cuộc tái tạo tận căn do sức mạnh của Thiên Chúa, có
sức biến đổi toàn diện con người từ thâm sâu, chứ không
chỉ là sự gột rửa bề ngoài (Ga 3,5) và nhờ Thánh tẩy, tất
cả các tín hữu kiến tạo nên một Thân thể duy nhất là Hội
Thánh (1Co 12, 13).
II.
Từ
các giai đoạn hình thành đến Công đồng Vatican II
Ngoài
các chỉ dẫn nền tảng về cử hành phụng vụ theo các trình
thuật Tân Ước, thì bốn thế kỷ đầu tiên của Giáo Hội
được gọi là phụng vụ ứng khẩu, nghĩa là trong giai đoạn
này (tk I-IV) phụng vụ chưa có gì cố định, tất cả lệ thuộc
giám mục, ngài chủ toạ và điều hành các buổi phụng vụ
theo khả năng và truyền thống nhận từ các tông đồ.
Người ta phải hiểu chính xác ngôn ngữ “ứng khẩu”
trong giai đoạn này là Ứng khẩu không đồng nghĩa với “tự
biên tự diễn” tại chỗ, nhưng được hiểu là các giám mục
có quyền tự soạn các bản văn phụng vụ và lời nguyện
cho địa phương mình, không phải theo một quy tắc bắt buộc nào.
Tuy nhiên khi ứng khẩu ngài vẫn phải dựa trên nền tảng
đức tin tông truyền rồi đem áp dụng vào Giáo Hội địa phương
cách uyển chuyển và tự do theo khả năng.
Sau
thời ứng khẩu đến giai đoạn từ thế kỷ V đến thế kỷ
VIII được gọi là thời hoàng kim hình thành các nền phụng
vụ Kitô giáo. Các gia đình
phụng vụ Đông phương và Tây phương dần dần được cố
định và ảnh hưởng lẫn nhau. Mỗi
gia đình phụng vụ mang những nét đặc trưng riêng vừa ghi dấu
văn hóa hay vùng địa lý, vừa là cách biểu lộ đức tin
theo từng nơi.
Từ
thế kỷ IX đến trước công đồng Trentô (tk XVI) phụng vụ bị
pha tạp nhiều, người ta thêm các yếu tố phụ đôi khi làm
lu mờ các cử hành chính, và trong chiều hướng này người
ta gia tăng các lối giải thích ẩn dụ để thoả mãn sự hiểu
biết của dân chúng, vai trò của dân Chúa không còn được
nhấn mạnh và cử hành phụng vụ thường bị chi phối bởi hàng
giáo sĩ … từ đó phát sinh nhiều lạm dụng, dẫn đến các
phong trào cải cách đôi khi trở nên đối lập và phe phái
trong lòng Giáo Hội.
Công
đồng Trentô mở một kỷ nguyên mới trong lịch sử phụng vụ
của Giáo Hội. Đây là Công
đồng canh tân đã đem lại cho các cử hành phụng vụ ý nghĩa
đích thực, với việc điều chỉnh lại các lạm dụng và rườm
rà trước đó. Việc canh
tân của Công đồng Trentô ảnh hưởng và kéo dài trong nhiều
thế kỷ. Các hướng đi của Công đồng Vatican II (tk XX) vừa
kế thừa di sản của Công đồng Trentô, vừa tiếp tục công
việc canh tân mà Công đồng Trentô đã làm trước đó 4 thế
kỷ.
BÀI
HỌC GHI NHỚ 1.
Phụng vụ Kitô giáo đã mượn nhiều yếu tố trong cử
hành phụng tự của do thái giáo, chẳng hạn từ việc đọc
Kinh Thánh đến đến các cử chỉ và yếu tố vật chất
được sử dụng trong phụng vụ. 2.
Dù vay mượn, nhưng Kitô giáo đã sớm tổ chức cho mình
một nền phụng vụ riêng biệt với những đặc tính mà anh em
do thái không có, chẳng hạn ý thức sự hiện diện của Chúa
Kitô, vai trò của Chúa Thánh Thần, tầm quan trọng của ngày
chúa nhật … 3.
Phụng vụ Kitô giáo đã không hình thành đầy đủ ngay
một lúc nhưng tiến triển từng bước: từ giai đoạn ứng
khẩu đến việc hình thành các gia đình phụng vụ, từ những
lạm dụng suy thoái đến công việc canh tân … Tất cả minh chứng
bản tính nhân loại của Giáo Hội và tác động mạnh mẽ của
Chúa Thánh Thần. |