Hội Đồng Giám Mục Việt Nam

Ủy Ban Thánh Nhạc

THÔNG BÁO THÁNH NHẠC

(Ngày 1 tháng 12 năm 2016)

A. VỀ HAI TUYỂN TẬP THÁNH CA VIỆT NAM

Trong thời gian qua, Ủy Ban Thánh Nhạc trực thuộc Hội Đồng Giám Mục Việt Nam đã xuất bản:

- Tuyển tập THÁNH CA VIỆT NAM, quyển 1, năm 2010,

- Tuyển tập THÁNH CA VIỆT NAM, quyển 2, năm 2016;

- (và đang tiếp tục thực hiện quyển 3).

Hai tuyển tập Thánh Ca này bao gồm những bài thánh ca từ trước đến nay của các nhạc sĩ công giáo (đã có sách và đã được phổ biến) do Ủy Ban Thánh Nhạc tuyển chọn, nhuận sắc và giới thiệu.

Khi thực hiện 2 tuyển tập này,  Ủy Ban Thánh Nhạc ước muốn giới thiệu mỗi nhạc sĩ một số bài tiêu biểu của mỗi giai đoạn trong quá trình hình thành nền Thánh Nhạc Việt Nam. Vì thế, xin các Cha trưởng Ban Thánh Nhạc Giáo Phận, cũng như Quý Cha và Quý Vị đang phụ trách thánh nhạc các Đại Chủng Viện, các Dòng Tu lưu ý:

1. Những bài thánh ca nếu không có trong danh mục của 2 tuyển tập này mà đã được Imprimatur thì vẫn được sử dụng trong Phụng vụ;

2. Khi chọn bài hát, các ca trưởng nên rà soát lại xem bài hát được chọn có trong 2 tuyển tập này không; nếu có, cần so sánh lại để xem có chỗ nào đã được chỉnh sửa (về lời cũng như về nhạc), ngõ hầu hát cho đúng và thống nhất.

3. Cụ thể: Sau đây là những bài đã được chỉnh sửa:

TUYỂN TẬP THÁNH CA VIỆT NAM, quyển 1 (Chỉ xin đan cử một số bài)

Trên đây là một số ví dụ để lưu ý khi chọn bài có in trong tuyển tập 1.

TUYỂN TẬP THÁNH CA VIỆT NAM, quyển 2 (Chỉ xin đan cử một số bài)

NÓI CHUNG:

1.  Cần phân biệt Chúa và Cha; Ngài và Người…

2.  Alleluia, nếu có ngắt (nếu cần cắt chữ ra thì cắt theo nghĩa): Tức là Al-lê-lu, Al-lê-lu-ia, chứ đừng cắt Al-lê  Al-lê-lu-ia (như thấy trong một vài bài hát).

3.  GIAVÊ là danh Chúa trong Cựu ước. Theo thông cáo của Tòa Thánh,[1] chúng ta sẽ không dùng từ Giavê trong các bài hát nữa (những bài cũ đã lỡ soạn rồi, cần phải sửa lại để có thể tiếp tục hát)…

B. VỀ THÁNH VỊNH ĐÁP CA

Ở nhiều nhà thờ ta thấy thay vì đọc hay hát Thánh Vịnh đáp ca như sách Bài Đọc chỉ, thì người ta hát một bài nào khác. Làm như thế có đúng phụng vụ không? Cha Roguet, chuyên viên phụng vụ giải thích: “Gọi là Thánh Vịnh đáp ca vì Thánh Vịnh thường do ca đoàn hay một người xướng, còn giáo dân chỉ hát câu đáp, tức là một điệp khúc ngắn lặp lại sau mỗi câu Thánh Vịnh. Nhưng chữ “đáp ca” còn có một ý nghĩa sâu hơn: trong phần phụng vụ Lời Chúa, Thiên Chúa nói với ta trước, và chúng ta hát một Thánh Vịnh để đáp lại; không phải là một bài hát để lấp chỗ trống. Thánh Vịnh đáp ca là thành phần trọn vẹn của Phụng vụ Lời Chúa. Thánh Vịnh này cần phải được lắng nghe thực sự trong thinh lặng. Đây là một cách suy niệm Bài Đọc I trước đó và giúp ta lĩnh hội ý nghĩa Bài Đọc đó trong sự cầu nguyện. Thánh Vịnh được phụng vụ chọn lựa tùy theo Bài Đọc I, cho nên có thể coi như một Bài Đọc thứ IV”.[2] Như vậy ta thấy rõ: Thánh Vịnh đáp ca có liên hệ chặt chẽ với Bài Đọc I trước đó và phải là một bài Thánh Vịnh hoặc thánh ca lấy từ Thánh Kinh, chứ không phải là bài ca có tính cách trang trí, lấy lời của một người phàm nào, dù hay đến mấy.

Khi hát Thánh Vịnh đáp ca thì làm thế nào? Lý tưởng là hát Thánh Vịnh chỉ định trong sách Bài Đọc. Trong thực tế, điều này khó thực hiện, vì chỉ có rất ít Thánh Vịnh được dệt nhạc và cộng đoàn thường không đủ khả năng để hát mỗi lần. Khi nào Thánh Vịnh đã được dệt nhạc thì có thể hát (nhưng lưu ý: nhiều khi phụng vụ chỉ dùng một số câu chứ không lấy cả Thánh Vịnh). Một giải pháp khác là dệt một điệu nhạc dễ vào câu đáp (điệp khúc), còn các câu riêng thì do một người xướng lên bằng một cung giọng đơn giản. Sách lễ Rôma còn đưa ra một giải pháp nữa,[3] ít được biết đến: Khi nào hát thì tùy theo Mùa phụng vụ có thể dùng một số câu đáp chung và một số Thánh Vịnh chung, thay cho các Thánh Vịnh đáp ca được chỉ định trong sách Bài Đọc.

I. CÁC CÂU ĐÁP VÀ THÁNH VỊNH ĐÁP CA CHUNG

1. Các câu đáp chung có thể dùng (khi hát) với bất cứ Thánh Vịnh đáp ca nào trong Mùa phụng vụ:

+ Mùa Vọng: Xin Chúa đến cứu chuộc chúng con.

+ Mùa Giáng Sinh: Lạy Chúa, hôm nay chúng con đã nhìn thấy (hoặc: được chiêm ngưỡng)vinh quang Chúa.

+ Mùa Chay: Lạy Chúa, xin nhớ lại ân tình và tín nghĩa của Chúa (hoặc: tình thương và lòng thành tín của Ngài).

+ Mùa Phục Sinh: Al-lê-lu-ia (2 hoặc 3 lần).

+ Mùa Thường Niên:

a) Với Thánh Vịnh tán tụng:

- Hãy tạ ơn Chúa vì Chúa nhân từ.

- Lạy Chúa, chúng con tạ ơn Ngài, công trình Ngài xiết bao kỳ diệu.

- Hát lên mừng Chúa một bài ca mới.

b) Với Thánh Vịnh cầu xin:

- Chúa gần gũi những ai kêu cầu Chúa.

- Lạy Chúa, xin nhận lời và cứu độ con.

- Chúa là Đấng từ bi nhân hậu.

2. Các Thánh vịnh đáp ca chung có thể hát thay cho Thánh Vịnh được chỉ định trong sách Bài Đọc, tùy thuộc Mùa (lưu ý: số trước là số của bản phụng vụ, số trong ngoặc là số của bản Hipri).

+ Mùa Vọng:

- Thánh Vịnh 24 (25),4bc-5ab.8-9.10+14 (câu đáp: 1b) lấy ở Mùa Vọng, CN 1C.

- Thánh Vịnh 84 (85),9ab-10.11-12.13-14 (câu đáp 8) lấy ở Mùa Vọng, CN 2B.

+ Mùa Giáng Sinh:

- Thánh Vịnh 97 (98),1.2-3ab.3cd-4.5-6 (câu đáp: 3c) lấy ở lễ Giáng sinh, lễ ngày.

+ Mùa Chay:

- Thánh Vịnh 50 (51),3-4.5-6a.12-13.14+17 (câu đáp: x.3a) lấy ở Mùa Chay CN 1A.

- Thánh Vịnh 90 (91),1-2.10-11.12-13.14-15 (câu đáp:   x.15b) lấy ở Mùa Chay CN 1C.

- Thánh Vịnh 129 (130),1-2.3-4ab.4c-6.7-8 (câu đáp: 7) lấy ở Mùa Chay CN 5A.

+ Mùa Phục Sinh:

- Thánh Vịnh 117 (118),1-2.16ab-17.22-23 (câu đáp: 24) lấy ở lễ Phục sinh, lễ ngày.

- Thánh Vịnh 65 (66),1-3a.4-5.6-7a.16+20 (câu đáp: 1) lấy ở Mùa Phục Sinh, CN 6A.

+ Mùa Thường Niên:

- Thánh Vịnh 18B (19B),8.9.10.15 (câu đáp: Gioan 6,64b) lấy ở Mùa Thường Niên, CN 3C.

- Thánh Vịnh 26 (27),1.4.13-14 (câu đáp: 1a) lấy ở Mùa Thường Niên, CN 3A.

- Thánh Vịnh 33 (34),2-3.4-5.6-7.8-9 (câu đáp: 9a) lấy ở Mùa Thường Niên, CN 19B.

- Thánh Vịnh 63 (63),2.3-4.5-6.8-9 (câu đáp: 2b) lấy ở Mùa Thường Niên, CN 12C.

- Thánh Vịnh 94 (95),1-2.6-7.8-9 (câu đáp: 8) lấy ở Mùa Thường Niên, CN 4B.

- Thánh Vịnh 99 (100),2.3.5 (câu đáp: 3c) lấy ở Mùa Thường Niên, CN 11A.

- Thánh Vịnh 102 (103),1-2.3-4.8+10.12-13 (câu đáp: 8a) lấy ở Mùa Thường Niên, CN 7A.

- Thánh Vịnh 144 (145),1-2.8-9.10-11.13cd-14 (câu đáp:  x.1) lấy ở Mùa Thường Niên, CN 14A.

Hy vọng các nhạc sĩ sẽ dệt nhạc (dễ một chút) các câu đáp chung và các thánh vịnh đáp ca theo đúng tinh thần phụng vụ.

II. MỘT SỐ TỪ HIPRI DÙNG TRONG PHỤNG VỤ

Trong các sách phụng vụ, tiếng Latin chỉ còn ba từ: Amen, Alleluia và Hosanna. Trong một ít bài hát tiếng Việt đôi khi ta còn gặp Giavê, Maranatha. Ta thử tìm hiểu ý nghĩa và cách dùng những từ này.

- AMEN có nghĩa là “thật như thế”, “tôi đồng ý”. Phụng vụ năng dùng Amen, nhưng lời thưa Amen đặc biệt long trọng ở cuối Lời Nguyện Nhập Lễ và nhất là ở cuối Kinh Tạ Ơn (Kinh nguyện Thánh Thể), trước Kinh Lạy Cha, nói lên sự đồng tình của cộng đoàn với lời cầu nguyện của linh mục. Nên nghiên cứu cách nào để làm nổi bật hai lời thưa Amen đó.

- ALLELUIA: Theo Khải Huyền 19,1.3.4.6, Alleluia được dùng trong bài ca khải hoàn trên thiên quốc. Vì thế thánh tiến sĩ Augustin nói: chúng ta hát Alleluia khi còn đi trên đường ở trần thế, để thêm can đảm, thêm sức tiến về quê trời, nơi chúng ta sẽ muôn đời hát Alleluia. Khi hát, nếu cần cắt chữ ra thì cắt theo nghĩa, tức là Al-lê-lu, Al-lê-lu-ia, chứ đừng cắt Al-lê, Al-lê-lu-ia (như thấy trong một vài bài hát).

- HOSANNA dùng trong bản Latin “Thánh Thánh Thánh” (xem phần I, 2 ở trên). Bản chính thức tiếng Việt dịch là “Hoan hô Chúa”, chỉ có bộ lễ của linh mục Nguyễn Văn Trinh dùng Hosanna.

- GIAVÊ (YHWH) là danh Chúa trong Cựu ước. Trong một số bài hát tiếng Việt còn gặp từ này. Thực ra trong Cựu ước Hipri, tên Chúa được viết tắt bằng bốn phụ âm YHWH. Bốn phụ âm này đọc với nguyên âm nào thì không rõ, vì chính người Do Thái, do kính trọng, đã từ lâu không đọc tên Chúa, mà hễ gặp YHWH thì đọc là A-đo-nai (Adonai), nghĩa là “Chúa chúng tôi”. Đọc là Giê-hô-va chắc chắn là không đúng. Nhiều học giả Thánh Kinh cho rằng đọc là Gia-vê (Yahweh), nhưng cũng không chắc, vì có ý kiến cho rằng có lẽ đọc là Gia-vô (Yahvoh). Dầu sao, đối với chúng ta, vấn đề đó không quan trọng vì phụng vụ Giáo Hội, tiếp nối truyền thống Do Thái, không hề đọc tên Chúa, mà chỉ dùng Kyrios (Hy Lạp) hoặc Dominus (Latin), nghĩa là “Chúa”. Vì thế chúng ta cũng nên tránh dùng Giavê trong các bài hát (trừ khi những bài cũ đã lỡ soạn rồi, cần phải sửa lại) và khi soạn bài hát thì nên dùng “Chúa”. Như thế hợp với truyền thống phụng vụ hơn.

- MARANATHA là một từ tiếng Aram gặp ở 1Cr 16,22. Tùy theo cách ngắt chữ, có thể có hai nghĩa: Ma-ra-na-tha là “Chúa ngự đến”, Ma-ra-na tha là “Lạy Chúa chúng con, xin ngự đến” (Kh 22,20 có lời tương tự: “Lạy Chúa Giêsu, xin ngự đến”).

Như đã thấy trên, thánh nhạc có liên hệ chặt chẽ với Thánh Kinh. Vì thế muốn soạn và dùng thánh nhạc cho đúng và cho thấm thía ý nghĩa, cần phải học, phải biết Thánh Kinh.

Nếu hiểu ý nghĩa Thánh Kinh và việc sử dụng Thánh Kinh trong phụng vụ, ta sẽ chọn bài hát đúng chỗ và đúng Mùa phụng vụ. Ta cũng sẽ có thể soạn những bài ca thích hợp, tránh được trường hợp đáng tiếc như:

+ Bài “Hãy Vùng Đứng” của Vinh Hạnh lấy lời Is 60 và có cảm hứng nhạc rất khá, nhưng lại không dệt nhạc những câu 3-6 (nói về các vua tiến bước theo ánh sáng của Giêrusalem và các dân nước sẽ mang lễ vật, vàng với trầm hương đến), nên nếu dùng trong Lễ Hiển Linh (là hoàn cảnh thích hợp nhất) thì thấy thiếu.

+ Bài “Hát Lên Một Bài Ca Mới” của cùng một tác giả cũng thế: bài này là Thánh Vịnh 97 (98), Thánh Vịnh đặc trưng của Mùa Giáng Sinh, nhưng lại thiếu câu 2-3 là hai câu quan trọng nhất (“Chúa đã biểu dương ơn Người cứu độ [...] toàn cõi đất đã xem thấy ơn cứu độ của Thiên Chúa”), do đó bài ca hùng hồn này trở nên què quặt...

Ngược lại, soạn với lời ca lấy cảm hứng từ Thánh Kinh thì không những lời ca phong phú và đúng với đường lối Giáo Hội, mà hơn nữa bài ca được bảo đảm có giá trị lâu dài, vì lời ca do nhạc sĩ sáng tác dễ chạy theo thời trang và do đó cũng rất chóng lỗi thời, còn lời ca lấy từ Thánh Kinh (và phụng vụ) thì không bao giờ lỗi thời cả (về mặt này có lẽ phần nào cũng có thể lấy linh mục nhạc sĩ Vinh Hạnh hay linh mục nhạc sĩ Kim Long làm ví dụ).

Lm. Rôcô Nguyễn Duy

Trưởng ban Mục Vụ Thánh Nhạc Tổng Giáo Phận Sài Gòn

Thư ký Ủy Ban Thánh Nhạc – Hội Đồng Giám Mục Việt Nam.

[1] Xem: Hương Trầm, số 8, tr. 41.

[2] Tìm hiểu Thánh lễ, số 22; ba bài đọc kia là bài Cựu Ước, bài Thánh thư và bài Tin Mừng.

[3] Sách Lễ Roma, Qui chế Tổng quát, số 36.